Vượt qua thách thức giá trị xuất khẩu thấp

Tăng trưởng xuất khẩu thiếu bền vững

Theo TS Lê Quốc Phương, nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin Công nghiệp và Thương mại, Bộ Công Thương, tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam còn thiếu bền vững, chú trọng số lượng, giá trị gia tăng hàng xuất khẩu còn thấp hơn nhiều so với các quốc gia ASEAN khác như Thái Lan, Singapore và Indonesia. Trong khi các ngành chế tạo và chế biến hiện chiếm 86% giá trị xuất khẩu, các ngành này chủ yếu cung cấp dịch vụ lắp ráp do các công ty nước ngoài thuê ngoài.

Ngành nông lâm thủy sản xuất khẩu phần lớn sản phẩm ở dạng thô do năng lực chế biến sâu hạn chế. Tính không bền vững của xuất khẩu còn được cho là do sự phụ thuộc quá lớn vào các công ty có vốn đầu tư nước ngoài. 3/4 giá trị xuất khẩu của Việt Nam đến từ các công ty có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), và chỉ 1/4 từ các doanh nghiệp trong nước. Ví dụ, trong lĩnh vực dệt may, da giày, khu vực FDI đóng góp hơn 60% giá trị xuất khẩu. Trong lĩnh vực điện tử và máy tính, gần như 100% giá trị xuất khẩu đến từ khu vực FDI.

Khu vực FDI cũng là khu vực đóng góp chính vào thặng dư thương mại của Việt Nam, trong khi các doanh nghiệp trong nước vẫn nhập khẩu nhiều hơn xuất khẩu.

Hơn nữa, cuộc chiến Nga-Ukraine và chính sách không có COVID của Trung Quốc sẽ tiếp tục đẩy giá toàn cầu tăng cao, đặc biệt là giá xăng dầu và lương thực, lạm phát tăng cao và ảnh hưởng đến các nhà xuất khẩu. Lãi suất tăng kéo theo tỷ giá tăng cũng gây khó khăn cho doanh nghiệp.

Tận dụng cơ hội đẩy mạnh xuất khẩu

Để đạt được tăng trưởng xuất khẩu bền vững, cần có các chính sách phù hợp của nhà nước để tăng hàm lượng nội địa hóa của các sản phẩm sản xuất tại Việt Nam. Cần phát triển công nghiệp hỗ trợ để tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam là thành viên.
Theo ông Lê Hoàng Tài, Phó Cục trưởng Cục Xúc tiến Thương mại, Bộ Công Thương, các doanh nghiệp trong nước cần chủ động tìm kiếm thông tin về thị trường, đối tác nước ngoài. Họ cần tham gia thực hiện các kế hoạch xúc tiến thương mại để tận dụng cơ hội xuất khẩu, nhất là sang các thị trường mà Việt Nam có quan hệ thương mại.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần đầu tư phát triển sản phẩm, chú trọng nâng cao chất lượng để đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường nhập khẩu và vượt qua hàng rào phi thuế quan của họ. Họ nên vạch ra kế hoạch xuất khẩu cho từng sản phẩm và từng thị trường. Cần quan tâm hơn nữa đến sản xuất nguyên liệu trong nước để nâng cao khả năng tiếp cận chuỗi cung ứng.

Các doanh nghiệp cũng cần nâng cao nguồn nhân lực về ngoại ngữ, kỹ năng đàm phán, xúc tiến thương mại cũng như kiến thức về xu hướng tiêu dùng hiện đại để có thể đẩy mạnh xuất khẩu.

Bộ Công Thương sẽ tiếp tục tạo thuận lợi về thủ tục hành chính liên quan đến hoàn thuế, thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu, cấp chứng nhận xuất xứ hàng hóa. Đồng thời, hỗ trợ doanh nghiệp tìm kiếm nguồn cung nguyên liệu thay thế với chi phí hợp lý, tận dụng hiệu quả các FTA để đẩy nhanh sản xuất, xuất khẩu.

Để gia tăng giá trị xuất khẩu, các doanh nghiệp cần có chiến lược phát triển dài hạn, đầu tư công nghệ để tăng tỷ lệ nội địa hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.